Κ. Κεβρεκίδης- Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας – Θράκης- Δνση Αγροτικών Υποθέσεων- Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη
Ένα νέο εμπορικό είδος γαρίδας εκτός των άλλων δύο που κυρίως αλιεύονται (1) δηλ. το Parapenaeus longirostris (γάμπαρη) και το Melicertus kerαthurus (γαρίδα) αλιεύεται πλέον και στις Ελληνικές θάλασσες: η αλλόχθονη γαρίδα του Ατλαντικού Farfantepenaus aztecus. Η πρώτη παρουσία του είδους στις Ελληνικές θάλασσες αναφέρεται από τους Nikolopouou et al. (2013) σχετικά με την εύρεση 45 ενήλικων και υποενήλικων ατόμων του F. aztecus την περίοδο άνοιξη-χειμώνας 2012 στις αύλακες των μικρών λιμνοθαλάσσιων συστημάτων Παπαπούλι και Παπανίκα της ΠΕ Πιερίας στη νοτιοδυτική ακτή του Θερμαϊκού Κόλπου.
Η εργασία παρόλο που δεν παραθέτει βιομετρικά στοιχεία των ατόμων, το φύλο τους και ακριβείς ημερομηνίες δειγματοληψιών, αποδεικνύει μέσα από τη γενετική ανάλυση ενός στη πραγματικότητα δύσκολου στην ταξινόμηση γένους, την παρουσία του είδους στον Θερμαϊκό κόλπο και την πρώτη πιθανή επιτυχή αναπαραγωγή του στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή των δυο λιμνοθαλάσσιων συστημάτων. Σύμφωνα με αναφορές παράκτιων αλιέων ήδη από την θερινή περίοδο 2011 σημαντικές ποσότητες του είδους αλιεύονται κατά μήκος της δυτικής ακτής του Θερμαϊκού Κόλπου (Πλαταμώνας ως Παραλία Κατερίνης).
Αντίθετα, ελάχιστος είναι ο αριθμός που αλιεύθηκε σε βαθύτερα νερά από τη μέση αλιεία την επιτρεπόμενη περίοδο 2013-2014 στο αλιευτικό πεδίο της γαρίδας (2) στον κόλπο (βλέπε Kevrekidis & Thessalou Legaki 2006). Ειδικότερα, τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο 2013 συλλέχθηκαν 3 ενήλικα θηλυκά άτομα του F. aztecus στο αλιευτικό πεδίο της γαρίδας από τη μηχανότρατα ‘‘Χαράλαμπος’, σε τρείς αντίστοιχες καλάδες τετράωρης διάρκειας. Τα άτομα ταυτοπoιήθηκαν σύμφωνα με την Perez Farfante(1969, 1988) (Kevrekidis, in press). Τη θερινή περίοδο 2014 η παρουσία του είδους έχει αναφερθεί από παράκτιους αλιείς ανοικτά του Δέλτα του Αλιάκμονα.
Οι παραπάνω δυο αναφορές επιβεβαιώνουν την επέκταση του αλλόχθονου είδους βορειότερα στον κόλπο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι πρόσφατα αλιεύθηκε ένα θηλυκό άτομο και στη θαλάσσια περιοχή της Κέρκυρας (Νοέμβριος 2013) (Kapiris & Apostolidis 2014). Το είδος F. aztecus γνωστό ως η βόρεια καφέ γαρίδα (northern brown shrimp) (αν και ο χρωματισμός της σε ζωντανά δείγματα παρομοιάζει πολύ με αυτόν της γάμπαρης) είναι η πλέον σημαντική εμπορικά γαρίδα στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ και ιδιαίτερα στον κόλπο του Mεξικού (Cook & Lindner, 1971) με παραγωγή που προσέγγισε το 2010 τους 40,000 τν.(3) είδη της οικογένειας Penaeidae: το μέγιστο ολικό μήκος των θηλυκών είναι 236 mm ενώ των αρσενικών 195 mm (FAO, 2013). Αποκτά μεγαλύτερο μέγεθος από τοMelicertus kerthurus και πολύ μεγαλύτερο από το Parapenaeus longirostris ενώ παράλληλα είναι πολύ εύγεστο. Δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον.
Η παρουσία του στην Αν. Μεσόγειο έχει αναφερθεί για πρώτη φορά την περίοδο 2009-2010 στη νοτιοανατολική ακτή της Τουρκίας και ο πλέον πιθανός τρόπος εισαγωγής στην παραπάνω περιοχή είναι μέσω ναυσϊπλοίας (Deval et al 2010). Την περίοδο 2010-2013 το είδος είχε επεκταθεί ανατολικά ως την Αλεξανδρέτα και δυτικά ως την Φοινίκη (Λεβαντίνη Θάλασσα) (Gogoglu & Ozvarol,2013) ενώ πρόσφατα έχει αναφερθεί η παρουσία ενός μόνο ατόμου στη νότια Αδριατική (Markovic et al 2014) γεγονός που πρέπει να σχετίζεται με την παρουσία του είδους νοτιότερα στην Κέρκυρα. Με βάση την έως σήμερα γνώση μας για τη διανομή του είδους στην Αν. Μεσόγειο το είδος φαίνεται να επιδεικνύει μια ιδιαίτερα δυναμική τάση εξάπλωσης. Επιπλέον παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η δυναμική αυτή πραγματοποιείται σχεδόν παράλληλα χρονικά με αυτή του μπλε καβουριού. Έτσι, τα δυο πλέον γνωστά και εμπορικά είδη της Δυτ. Ακτής του Ατλαντικού, αν και με διαφορετική χρονικά εισαγωγή, επιδεικνύουν μια παράλληλη δυναμική επέκταση και αύξηση της αφθονίας τους στην Αν. Μεσόγειο.(4)
Ο τρόπος εισαγωγής του είδους στον Θερμαϊκό κόλπο είναι μέσω ναυσϊπλοίας ή επέκτασης της διανομής του από τη Λεβαντίνη Θάλασσα. Εκτιμώντας ότι η διάρκεια ζωής του F. aztecus είναι 2-3 έτη, το γεγονός ότι η συχνότητα αλίευσης του είναι ιδιαίτερα μικρή στα βαθύτερα νερά αλλά και ότι δεν αλιεύεται σε όλο τον Θερμαϊκό, υποδηλώνουν ότι η εισαγωγή του είδους στον κόλπο δε διαφοροποιείται σημαντικά χρονικά από τις πρώτες αναφορές αλιέων για την παρουσία του και ότι το είδος βρίσκεται σε διαδικασία επέκτασης και πιθανής εγκατάστασης στον κόλπο. Παρόλα αυτά με βάση τη γνώση μας για τον κύκλο ζωής και τη βιολογία του αλλόχθονου είδους παράλληλα με τα ιδιαίτερα αβιοτικά και βιοτικά χαρακτηριστικά του Θερμαϊκού, το είδος αναμένεται να εγκατασταθεί και να αναπτύξει πληθυσμούς στον κόλπο. Η επέκταση του αλλόχθονου είδους στο Β. Αιγαίο είναι πολύ πιθανή (Kevrekidis, in press).
Επιπλέον, ο κύκλος ζωής του F. aztecus και αυτού του αυτόχθονου είδους M. kerαthurus παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, σε αντίθεση με αυτόν του P. longirostris. Έτσι, η παρουσία του F. aztecus εγείρει ερωτήματα σχετικά με την τύχη του M. kerαthurus αλλά και την αλιεία του τελευταίου στο Β. Αιγαίο. Ειδικότερα, ποιό ακριβώς θα είναι το είδος αλλά και το μέγεθος της επίδρασης του F. aztecus στο αυτόχθονο είδος; Από την άλλη πλευρά ένα είδος υψηλής εμπορικής αξίας εντάσσεται στα αλιεύματα της χώρας μας και οι αλιείες εκμεταλλεύονται πλέον ένα νέο αλιευτικό πόρο.
- (1) Τα είδη των βαθέων υδάτων Αristeomorpha foliacea, Aristeus antennatus δεν αλιεύονται σε συστηματική βάση από τη ελληνική μέση αλιεία ενώ άλλα όπως τα Plesionika narval, Crangon crangon, Palaemon adspersus, P setiferus παρουσιάζουν μόνο τοπική ζήτηση και αλίευση. Τα Λεσσεψιανά και ευμεγέθη Marsupenaeus japonicus και Melicertus hathor αλιεύονται στα Δωδεκάνησα με πολύ μικρό αριθμό ατόμων
- (2) Η γαρίδα είναι το είδος με την υψηλότερη εμπορική αξία στον Θερμαϊκό Κόλπο. Από τη θερινή περίοδο 2011 έως και την αντίστοιχη περίοδο 2014 παρουσιάζεται μια δυναμική ανάκαμψης του αποθέματος μετά την σημαντική πτώση της αλιευτικής παραγωγής της περιόδου 2006-2011 στον κόλπο. Η πτώση αυτή οφειλόταν κύρια στην υπεραλίευση, καθώς η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον κόλπο την περίοδο 200-2002, κατέγραψε μια τάση υπερεκμετάλευσης του αποθέματος (Kevrekidis & Thessalou- Legaki 2011). Σε ένα γενικό διαχειριστικό σχέδιο θα πρέπει οι αλιείες να συμβάλουν στη: α) μείωση της υπεραλίευσης των νεοεισερχομένων – νεαρών ατόμων κατά την έναρξη της αλιευτικής περιόδου από τη μέση αλιεία δίνοντας τη δυνατότητα να δημιουργηθεί ικανό αναπαραγωγικό απόθεμα την ερχόμενη άνοιξη, στο οποίο στοχεύει η παράκτια αλιεία, β) μετατόπιση χρονικά, μέσα από την αλλαγή του ΠΔ 68/2009, της επιτρεπόμενης περιόδου αλίευσης της γαρίδας από την παράκτια αλιεία καθώς αυτή συμπίπτει με την περίοδο κορύφωσης της αναπαραγωγής της, δηλ την αλίευση ώριμων γεννητόρων πριν την αναπαραγωγή και τη δημιουργία νεαρών ατόμων, στα οποία στοχεύει η μέση αλιεία το ερχόμενο φθινόπωρο – χειμώνα (Kevrekidis & Thessalou Legaki 2013). Οι αλιείς πρέπει να κατανοήσουν ότι πλέον ένα είδος, πολύ πιθανά ανταγωνιστής της γαρίδας, με μικρότερη όμως εμπορική τιμή, εμφανίσθηκε στον κόλπο και ότι η υπεραλίευση και η λανθασμένη περίοδος αλιείας της γαρίδας ‘διευκολύνουν’ την εγκατάσταση και την εξάπλωση του.
- (3) Η εμπορική τιμή της καφέ γαρίδας που διαμορφώνεται σήμερα είναι μικρότερη της γαρίδας, καθώς οι σκουρόχρωμες γαρίδες της οικογένειας παρουσιάζουν αυξημένη ζήτηση και τιμή σε όλες τις χώρες του κόσμου. Παρόλα αυτά, η πλέον εμπορική γαρίδα του Δυτικού Ατλαντικού δεν μπορεί να υπολείπεται κατά πολύ αυτής γαρίδας και σε κάθε περίπτωση να πωλείται κοντά στη τιμή ειδών που προέρχονται από υδατοκαλλιέργειες
- (4) Το μπλε καβούρι για 5 συνεχή χρόνια παρουσιάζει υψηλή αφθονία στον Θερμαϊκό Κόλπο. Η παρουσία του έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: προκαλεί σημαντική ζημιά στη μυδοκαλλιέργεια ενώ από την άλλη συμβάλει σε ένα σταθερό εισόδημα για τους παράκτιους αλιείς που στοχεύουν στο είδος με το προϊόν να απευθύνεται λιγότερο στην εγχώρια αγορά και κυρίως να εξάγεται στην Ιταλία και στην Ισπανία. Πρόσφατη κατατεθείσα πρόταση διαχειριστικού σχεδίου, από τους πλέον ειδικούς στη χώρα (Πανεπιστήμια Θράκης, Θεσσαλονίκης, Θεσσαλίας, Αθηνών, ΕΛΚΕθΕ), για τον έλεγχο του υπερπληθυσμού του, τη διαφήμιση και προώθηση στην ελληνική αγορά ενός ‘νέου’, εύγεστου με πολύτιμα διατροφικά χαρακτηριστικά προϊόντος αλλά και τη διερεύνηση της προοπτικής μεταποίησης του με αυξημένη προστιθέμενη αξία για τους παραγωγούς απορρίφθηκε στο πλαίσιο του Μέτρου 3.5.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστίες οφείλονται στους Χ. Λιόλιο και Δ. Σταμπίδη (‘Αγ. Νικόλαος’) που στις 31.10.2013 μου παρέδωσαν για πρώτη φορά 1 άτομο Farfantepenaeus.. Επιπλέον ευχαριστίες οφείλονται για την παράδοση στις 21.11.2013 και 1.12.2013 στους Δ. Καρδιόλακα (‘Χαράλαμπος’) και Κ. Στρατουδάκη για τη διάθεση δειγμάτων του είδους. Επίσης στους Π. Κίτσιο, B. Κίτσιο, Γ. Σαμαρά και Ι. Ξεφτερά (αλιείς της παράκτιας αλιείας Ν. Πιερίας) για τις πληροφορίες και στην Κ. Αβράμογλου (Τεχν. Ιχθυολόγο) για τη βοήθεια της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- COOK, H. L. & M. J. LINDNER, 1971. Synopsis of biological data on the brown shrimp Penaeus aztecus aztecus Ives, 1891. Proceedings of the World Scientific Conference on the Biology and Culture of Shrimps and Prawns, Mexico City, Mexico, 12-21 June 1967. FAO Fisheries Report, 57 (4). FAO Fisheries Synopsis, 102: 1471-1497.
- DEVAL, M. G., Y. KAYA, O. GÜVEN, M. GÖKOĞLU & C. FROGLIA, 2010. An unexpected find of the western Atlantic shrimp, Farfantepenaeus aztecus (Ives, 1891) (Decapoda, Penaeidae) in Antalya Bay, eastern Mediterranean Sea. Crustaceana, 83: 1531-1537.
- GÖKOĞLU, M. & Y. ÖZVAROL, 2013. Biogeographic expansion of Farfantepenaeus aztecus (Ives, 1891) (Decapoda: Penaeidae) in the eastern Mediterranean Sea, p. 475-476. In Bilecenoglu M. et al. 2013, New Mediterranean marine biodiversity records (December, 2013). Mediterranean Marine Science, 14: 463-480.
- KAPIRIS, K. & C. APOSTOLIDIS, 2014. Farfantepenaeus aztecus: a new alien decapod in the Ionian Sea, p. 209. In Kapiris K. et al., 2014. New Mediterranean marine biodiversity records (April 2014). Mediterranean Marine Science, 15: 198-212.
- KEVREKIDIS, K., in press. The occurrence of the Atlantic penaeid prawn Farfantepenaeus aztecus (ives, 1891) in the Thermaikos Gulf (Aegean sea, Eastern Mediterranean): considerations on the potential establishment and impact on the autochthonous Melicertus kerathurus (Forskål, 1775). Crustaceana(η εργασία υποβλήθηκε αρχικά στις 9-12-2013 σε άλλο επιστ. Περιοδικό. Μετά την απόρριψη του από αυτό υποβλήθηκε στις 27-12-2013 στο επιστ. Περιοδικό Crustaceana).
- KEVREKIDIS, K. & B. S. GALIL, 2003. Decapoda and Stomatopoda (Crustacea) of Rodos Island (Greece) and the Erythrean expansion NW of the Levantine Sea. Mediterranean Marine Science, 4: 57-66.
- KEVREKIDIS, K. & M. THESSALOU-LEGAKI, 2006. Catch rates, size structure and sex ratio of Melicertus kerathurus (Decapoda: Penaeidae) from an Aegean Sea trawl fishery. Fisheries Research, 80: 270-279.
- —- —- & —- —-, 2011. Population dynamics of Melicertus kerathurus (Decapoda: Penaeidae) in Thermaikos Gulf (N. Aegean Sea). Fisheries Research, 107: 46-58.
- —- —- & —- —-, 2013. Reproductive biology of the prawn Melicertus kerathurus (Decapoda:Penaeidae) in Thermaikos Gulf (N. Aegean sea). Helgoland Marine Research, 67:17-31
- MARKOVIĆ, O., M. GÖKOĞLU, S. PETOVIĆ & M. MANDIĆ, 2014. First record of the Northern brown shrimp, Farfantepenaeus aztecus (Ives, 1891) (Crustacea: Decapoda: Penaeidae) in the south Adriatic Sea, Montenegro. Mediterranean Marine Science, 15: 165-167.
- NIKOLOPOULOU, I., A.D. BAXEVANIS, T.E. KAMPOURIS & T.J. ABATZOPOULOS, 2013. Farfantepenaeus aztecus (Ives, 1891) (Crustacea: Decapoda: Penaeidae) in N. Aegean: first record in Greece by morphological and genetic features. Journal of Biological Research-Thessaloniki, 20: 367-375.
- PÉREZ FARFANTE, I., 1969. Western Atlantic shrimps of the genus Penaeus. Fishery Bulletin, 67: 461-591.
- —- —-, 1988. Illustrated key to penaeoid shrimps of commerce in the Americas. NOAA Technical report NMFS, 64: 1-32.