Δρ. Αλέξιος Λόλας
Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Υπότροφος Π.Θ. με δωρεά από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος»
Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας & Υδάτινου Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι η πιεστική ανάγκη ικανοποίησης της διατροφής ενός ολοένα και αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού, με τις προβλέψεις να μιλούν για 9 δις το έτος 2050. Η πρόκληση, μάλιστα, γίνεται μεγαλύτερη αν σκεφτεί κανείς πως οι φυσικοί πόροι του πλανήτη, τους οποίους έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος, είναι περιορισμένοι και συνεχώς εξαντλούμενοι, ενώ ταυτόχρονα έχει να αντιμετωπίσει και ένα φάσμα νέων προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή και η οικονομική αβεβαιότητα.
Τα ψάρια ανέκαθεν αποτελούσαν ένα σημαντικό κομμάτι της ανθρώπινης διατροφής, ενώ στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες αποτελούν απαραίτητο συστατικό για μια υγιεινή και ολοκληρωμένη διατροφή. Η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί, παγκοσμίως, τον ταχύτερα αναπτυσσόμενο τομέα στη ζωική παραγωγή, ενώ για την Ελλάδα αποτελεί έναν από τους κυριότερους εξαγωγικούς κλάδους και σημαντικό μοχλό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Με δεδομένη τη στασιμότητα των φυσικών αλιευτικών αποθεμάτων, οι υδατοκαλλιέργειες θα διαδραματίζουν ένα ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στην προσφορά ιχθυηρών και στην αντιμετώπιση της αυξανόμενης ζήτησης αυτών. Ήδη, η παγκόσμια παραγωγή ψαριών από υδατοκαλλιέργειες έχει φτάσει, σχεδόν, την αντίστοιχη παραγωγή από την αλιεία και πολύ σύντομα, προβλέπεται να την ξεπεράσει.
Και η σύγχρονη υδατοκαλλιέργεια, όμως, αντιμετωπίζει νέες, σημαντικές προκλήσεις, τόσο σε σχέση με το κόστος παραγωγής όσο και με το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Ένας από τους σημαντικότερους περιοριστικούς παράγοντες, ο οποίος μάλιστα απειλεί και την ίδια τη βιωσιμότητα του τομέα των υδατοκαλλιεργειών, είναι η άμεση εξάρτησή του από τα ιχθυάλευρα και ιχθυέλαια, που αποτελούν την κύρια πηγή πρωτεϊνών και ελαίων, αντίστοιχα στις βιομηχανικά παρασκευασμένες ιχθυοτροφές. Τα ιχθυάλευρα και ιχθυέλαια παρασκευάζονται κυρίως από τη μεταποίηση φυσικών αλιευμάτων. Όμως, η παγκόσμια παραγωγή ιχθυαλεύρων παραμένει στάσιμη εδώ και 25 χρόνια, ενώ η τιμή τους από το 2000 και έπειτα συνεχώς αυξάνει εκτινάσσοντας έτσι το κόστος παρασκευής των ιχθυοτροφών και κατά συνέπεια το κόστος παραγωγής της ιχθυοκαλλιέργειας. Επιπλέον, εκτός από το οικονομικό κόστος, η εξάρτηση της υδατοκαλλιέργειας από τα φυσικά αλιευτικά αποθέματα έχει και μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος. Η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για ψάρια εκτροφής οδηγεί στην αύξηση των αναγκών για ιχθυοτροφή, ιχθυάλευρα και ιχθυέλαια, με αποτέλεσμα να αυξάνεται και η αλιευτική πίεση στα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματα, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο με σημαντικά αρνητικές συνέπειες στα θαλάσσια οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα.
Εδώ και τρεις δεκαετίες, διενεργείται μια πληθώρα ερευνητικών προσπαθειών μερικής υποκατάστασης ή και πλήρους αντικατάστασης των ιχθυαλεύρων με εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης στα σιτηρέσια των κυριότερων εκτρεφόμενων ειδών, κυρίως με φυτικές και ζωικές πρωτεΐνες χερσαίας προέλευσης. Αν και τα αποτελέσματα είναι, σε γενικές γραμμές, ενθαρρυντικά, εντούτοις έχει διαφανεί πως οι ζωικές πρωτεΐνες θαλάσσιας προέλευσης αποτελούν, ακόμα, την ιδανική πηγή πρωτεΐνης που είναι αναγκαία για τη διατροφή των ψαριών.
Σε αυτό το πλαίσιο, μια ενδιαφέρουσα περίπτωση πιθανής εναλλακτικής πηγής πρωτεΐνης και ελαίου είναι τα θαλάσσια αμφίποδα της Οικογένειας Caprellidae. Οι συγκεκριμένοι οργανισμοί αποτελούν πολύ πρόσφατο αντικείμενο μελέτης, καθώς έχει βρεθεί πως περιέχουν σημαντικές ποσότητες πρωτεϊνών και των απαραίτητων ω-3 λιπαρών οξέων, τα οποία είναι δύσκολα να βρεθούν στη φύση. Επιπλέον, τα αμφίποδα Caprellidae έχουν μια σειρά από χαρακτηριστικά τα οποία τα καθιστούν ως πιθανό εκμεταλλεύσιμο πόρο στις ιχθυοτροφές, καθώς:
- Είναι κοσμοπολίτικα είδη με ευρεία γεωγραφική εξάπλωση και αποτελούν μια από τις κυρίαρχες ομάδες επιπανίδας που εγκαθίσταται σε οποιοδήποτε πλωτό σκληρό υπόστρωμα (π.χ. ύφαλα πλοίων, δίχτυα υδατοκαλλιεργειών, πλωτήρες, πλαστικά απορρίμματα κ.α.). Μάλιστα, αυτό το χαρακτηριστικό τους τα καθιστά πολύ επιτυχημένα Χωροκατακτητικά ξένα είδη (invasive alien species, είδη-εισβολείς), καθώς πάρα πολλά είδη caprellidae έχουν διαφύγει από τον τόπο καταγωγής τους και έχουν εγκατασταθεί σε άλλες περιοχές.
- Αποτελούν γνώριμη τροφή για τα ψάρια, επειδή ζουν και δραστηριοποιούνται στα εκτεθειμένα σημεία του κάθε υποστρώματος (φύκη, βρυόζωα κ.α.) και γι’ αυτό θηρεύονται έντονα τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και σε κλωβούς ιχθυοκαλλιεργειών.
- Έχουν μεγάλο αναπαραγωγικό δυναμικό, σχετικά γρήγορο ρυθμό αύξησης και κάτω από ευνοϊκές συνθήκες μπορούν να φτάσουν σε μεγάλα επίπεδα βιομάζας.
- Είναι παμφάγα, με μεγάλα όρια αντοχής σε έντονες περιβαλλοντικές διακυμάνσεις (π.χ. θερμοκρασία, αλατότητα κ.α.) άρα θα είναι σχετικά εύκολα διαχειρίσιμα σε περιβάλλον εκτροφής.
Ειδικά τα 2 τελευταία χαρακτηριστικά είναι υπεύθυνα για την μεγάλη αφθονία που εμφανίζουν τα συγκεκριμένα αμφίποδα στο φυσικό περιβάλλον, πολύ περισσότερο στις εγκαταστάσεις των ιχθυοκαλλιεργειών, όπου εκμεταλλεύονται την αφθονία τροφής και ευνοϊκού υποστρώματος. Στο πλαίσιο, όμως, μιας στρατηγικής αειφορικής διαχείρισης, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια επαρκής τεχνική καλλιέργειάς τους ώστε να μην είναι αναγκαίο να συλλέγονται φυσικοί πληθυσμοί.
Υπό αυτό πρίσμα, στο Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας & Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, έχει ξεκινήσει μεταδιδακτορική έρευνα με τίτλο «Καλλιέργεια Aμφίποδων της Οικογένειας Caprellidae και πιθανή χρήση τους σε υδατοκαλλιέργειες», η οποία έχει ως στόχο να μελετήσει τη βιολογία και την οικολογία του αμφίποδου Caprella scaura, το οποίο είναι είδος-εισβολέας και βρέθηκε σε μεγάλη αφθονία στις εγκαταστάσεις των ιχθυοκαλλιεργειών που ερευνήθηκαν, να εκτιμήσει την διατροφική αξία του συγκεκριμένου είδους, ενώ ταυτόχρονα θα δοκιμαστούν και διάφορες τεχνικές εκτροφής σε ενυδρεία, προκειμένου να αξιολογηθεί το ενδεχόμενο καλλιέργειάς του σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η ερευνητική πρόταση εκπονήθηκε από τον Δρ. Αλέξιο Λόλα με Επιστημονικά Υπεύθυνο τον Επίκουρο Καθηγητή κ. Ιωάννη Καραπαναγιωτίδη. Την Ομάδα Υποδοχής συμπληρώνουν η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια κα. Παναγιώτα Παναγιωτάκη και ο Επίκουρος Καθηγητής κ. Νικόλαος Νεοφύτου.
Η συγκεκριμένη ερευνητική πρόταση, κατατέθηκε προς αξιολόγηση στο πλαίσιο της πρόσκλησης «Χορήγηση υποτροφίας για εκπόνηση μεταδιδακτορικής ερευνάς» του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας, η οποία υλοποιείται από το Π.Θ. και χρηματοδοτείται από το «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος». Για πληροφορίες σχετικά με την έρευνα και την πρόοδο της, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα http://cara.uth.gr/
Ιούν 11, 2019 | Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Αμφίποδα Caprellidae: Επικίνδυνοι εισβολείς ή ένας νέος πιθανός θαλάσσιος πόρος;
