Πληθυσμιακά στοιχεία του αλλόχθονου είδους Callinectes Sapidus (Decappoda : Brachyura) (μπλε καβούρι) στον όρμο Μεθώνης (Θερμαϊκός Κόλπος) : Προκαταρκτικά αποτελέσματα

 ΚΕΒΡΕΚΙΔΗΣ Κ1., ΑΒΡΑΜΟΓΛΟΥ Κ.2, ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ Ι.2, ΧΙΝΤΗΡΟΓΛΟΥ Χ.2

1Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας-Θράκης, Θεσσαλονίκη, Ναυαρίνου 28 – Καραολή & Δημητρίου, 551 31 Καλαμαριά

2Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα βιολογίας, Τομέας ζωολογίας, Πανεπιστημιούπολη, 540 06 Θεσσαλονίκη

1.Εισαγωγή
Από την άνοιξη του 2009 το αλλόχθονο είδος Callinectes sapidus (μπλε καβούρι) (ΕΙΚΟΝΑ 1) παρουσιάζει μια ιδιαίτερα δυναμική εξάπλωση στον Θερμαϊκό Κόλπο, καθώς ο πληθυσμός του αυξήθηκε σε εντυπωσιακά επίπεδα, ιδιαίτερα στον Όρμο Μεθώνης (ΕΙΚΟΝΑ 2) και στα εκβολικά συστήματα των ποταμών Αξιού και Αλιάκμονα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται  προβλήματα στην παράκτια αλιεία και στη μυδοκαλλιέργεια στον κόλπο.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ιχθυόσκαλας Θεσσαλονίκης η ετήσια παραγωγή του είδους για το 2010 προσέγγισε τους 84 τν. και το 2011 τους 50 τν. (ΕΙΚΟΝΑ 3). Η παρούσα εργασία παρουσιάζει τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της μελέτης του πληθυσμού του C. sapidus στην περιοχή του Θερμαϊκού Κόλπου με απώτερο στόχο την κάλυψη σημαντικών πτυχών της βιολογίας και της οικολογίας του.

2. Υλικά-Μέθοδοι
Δειγματοληψίες του είδους C. πραγματοποιήθηκαν τον Μάρτιο, Μάιο, Ιούλιο και Σεπτέμβριο 2011 στον Όρμο Μεθώνης. Επιλέχθηκαν 5 σταθμοί σε βάθη 0,5 m (Στ1), 1 m (Στ2), 3 m (Στ3), 5 m (Στ4) και ένας σε απόσταση ≈150 m και σε βάθος 3,5 m από τις εκβολές του ποταμού Αλιάκμονα (Στ5) (ΕΙΚΟΝΕΣ 4,5).

Σε κάθε σταθμό τοποθετήθηκαν την προηγούμενη ημέρα κάθε δειγματοληψίας 5  ζευγάρια ‘νταούλια’ και καταγράφηκε η θερμοκρασία (0C), η αλατότητα (psu) και το διαλυμένο οξυγόνο (mg/l) στην επιφάνεια της θάλασσας. Τον Μάρτιο δεν συλλέχθηκαν δείγματα από τους σταθμούς Στ3, Στ4 και Στ5. Στο εργαστήριο έγινε μέτρηση του αριθμού ατόμων του είδους που συλλέχθηκαν, μέτρηση του μήκους κεφαλοθώρακα (ΜΚ) με τη βοήθεια ηλεκτρονικού παχύμετρου με ακρίβεια 0,01 mm, διάκριση του φύλου και διαπίστωση της παρουσίας αυγών στα θηλυκά άτομα.

3.Αποτελέσματα
Φυσικοχημικές παράμετροι:  Η θερμοκρασία κυμάνθηκε από 15,4 0C (Μάρτιος) ως 28,2 0C (Ιούλιος), η αλατότητα από 26,2 psu (Mάιος) ως 37 psu (Μάρτιος), ενώ το διαλυμένο οξυγόνο από 8,7 ως 18,96 mg/l.

Συνολικά συλλέχθηκαν 397 άτομα, 293 ♂ και 104 ♀. Το μέσο μήκος κεφαλοθώρακα (±τυπική απόκλιση) των αρσενικών και θηλυκών ατόμων ήταν 63,56±9,67 mm και 56,56±8,8 mm, αντίστοιχα. Το μικρότερο άτομο που συλλέχθηκε ήταν θηλυκό, ενώ το μεγαλύτερο αρσενικό  (♂, εύρος ΜΚ: 26,17-82,6 mm) (♀, εύρος ΜΚ: 26,08-69,26 mm). Η κατανομή του μήκους κεφαλοθώρακα (ΜΚ) των αρσενικών και θηλυκών ατόμων του C. sapidus παρουσιάζεται στo ΣΧΗΜΑ 1.

Η αφθονία του είδους εμφανίζει διακυμάνσεις μηνιαίες στον χώρο (βάθος, περιοχή) και στον χρόνο (μήνα).

Συνολικά σε όλους τους σταθμούς ο μεγαλύτερος αριθμός ατόμων συλλέχθηκε τον Ιούλιο (Ν = 183) και ο μικρότερος  τον Μάρτιο (Ν = 42) .  Σε σχέση με το βάθος, συνολικά ο μικρότερος αριθμός ατόμων συλλέχθηκε στον Στ4 (5 m, Ν = 45), ενώ o
μεγαλύτερος στον Στ1 (0,5 m, Ν = 114). Σε σχέση με την περιοχή, στις εκβολές  (Στ5) συλλέχθηκε μεγαλύτερος αριθμός ατόμων (N=87) από τον σταθμό Στ3 (N=57), παρότι το βάθος είναι παρόμοιο ΣΧΗΜΑ 2.

Τα αρσενικά ΕΙΚΟΝΑ 6 επικρατούν σε όλα τα βάθη, ενώ τα θηλυκά αυξάνουν την παρουσία τους κοντά στις εκβολές (Στ5). Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Σεπτέμβριο συλλέχθηκαν 11 μόνο θηλυκά εκ των οποίων τα 10 κοντά στις εκβολές ΣΧΗΜΑ 3.  Η συνολική αναλογία φύλου (♀/♂)ΕΙΚΟΝΑ 7 υπολογίσθηκε σε 1:2,78. Νεαρά άτομα (26,08-32,1 mm  ΜΚ)  συλλέχθηκαν κυρίως τον Ιούλιο σε βάθος 3 m (Στ 3). Η αναπαραγωγική περίοδος φαίνεται ότι τοποθετείται την άνοιξη και το καλοκαίρι. Τα υψηλότερα ποσοστά ωοφόρων θηλυκών ΕΙΚΟΝΑ 8 καταγράφηκαν τον Μάιο (75%) και τον Ιούλιο (26%). Ελάχιστα ωοφόρα θηλυκά βρέθηκαν τον Μάρτιο, ενώ κανένα δεν συλλέχθηκε τον Σεπτέμβριο ΣΧΗΜΑ 4.

4. Συζήτηση
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία το είδος Callinectes sapidus  παρουσιάζει μια σειρά από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: ευρύαλο, ευρύθερμο, πολύ καλός κολυμβητής, ανθεκτικό, παμφάγο, ικανός θηρευτής, ενώ αποτελεί λεία λίγων μόνο ειδών. Ακόμη χαρακτηρίζεται από υψηλή αύξηση και γονιμότητα, ωρίμανση των γονάδων του σε μικρή ηλικία και σχετικά μικρή διάρκεια ζωής.

Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να εξηγήσουν πιθανώς τη σημαντική αύξηση της αφθονίας του καβουριού και την ‘επικράτησή’ του στη μακροβενθική πανίδα του Όρμου Μεθώνης, σε συνδυασμό όμως και με τις κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες που ευνοούν την επιβίωση και την αύξηση του πληθυσμού του.

H θερμοκρασία επιδρά σημαντικά στην επιβίωση αλλά και στην αύξηση, διαφοροποιώντας το εύρος και τη συχνότητα των εκδύσεων. Στο πλαίσιο του κύκλου ζωής του το καβούρι μεταναστεύει σε μεγαλύτερα βάθη κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Την περίοδο αυτή το ζώο εισέρχεται στο διαθέσιμο μαλακό υπόστρωμα, οι μεταβολικές διαδικασίες του μειώνονται σημαντικά, ενώ η αύξηση είναι ελάχιστη.Τα παραπάνω μπορεί να εξηγήσουν σε ένα βαθμό τον μικρό σχετικά αριθμό ατόμων που αλιεύθηκαν στους Στ1 και Στ2 τον Μάρτιο (Ν=42, μθ=15,4 0C) και Μάιο (Ν=29,  μθ=22,8 0C) σε σύγκριση με τον Ιούλιο (Ν=76, μθ=28,4 0C) και Σεπτέμβριο (Ν=57, μθ=25,3 0C). Η αυξημένη αφθονία του ζώου και ιδιαίτερα των αρσενικών κυρίως στoυς σταθμούς Στ1 (0,5 m) και Στ2 (1 m), θα πρέπει να αποδοθεί στην αφθονία θαλάσσιων μακροφύτων.

Η παρουσία του C. sapidus στον Όρμο Μεθώνης και στις εκβολές του ποταμού Αλιάκμονα θα πρέπει να θεωρηθεί ως αναμενόμενη, καθώς είναι γνωστό ότι το είδος απαντά σε σύνθετα εκβολικά συστήματα και σε γειτονικές εύτροφες περιοχές με σχετικά χαμηλή αλατότητα, καθώς και σε λιμνοθάλασσες και σε όρμους που χαρακτηρίζονται από την παρουσία έντονης υδρόβιας βλάστησης.

Στoν Όρμο Μεθώνης τα αρσενικά παρουσίασαν μεγαλύτερο εύρος μεγέθους (ΜΚ) και υπερείχαν σε μέγεθος έναντι των θηλυκών.

Η μεγαλύτερη αφθονία των θηλυκών καταγράφηκε κοντά στις εκβολές .Παρόλα αυτά, ο μεγαλύτερος αριθμός ωοφόρων θηλυκών παρατηρήθηκε τον Μάιο σε όλα τα βάθη, με εξαίρεση τον σταθμό Στ4 (5 m), και ιδιαίτερα στον σταθμό Στ2 (1 m). Aντίθετα, τον Ιούλιο σχεδόν όλα τα θηλυκά που έφεραν αυγά συλλέχθηκαν  κοντά στις εκβολές. Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα στον Όρμο Μεθώνης η αναπαραγωγή του καβουριού φαίνεται να αρχίζει στο τέλος της άνοιξης και να διατηρείται έως και το καλοκαίρι.

Τα τελευταία 2,5  χρόνια η αφθονία του καβουριού στον Θερμαϊκό, και ιδιαίτερα στον Όρμο Μεθώνης και στα εκβολικά συστήματα των ποταμών Αλιάκμονα και Αξιού, σημείωσε σημαντική αύξηση. Σήμερα, παρά την εμπορική αξία και την έντονη αλίευση του ΕΙΚΟΝΑ 9, η πραγματική συμβολή (αν και σταθερή) στο εισόδημα των αλιέων είναι μικρή, ενώ παράλληλα η παρουσία του δημιουργεί έντονα προβλήματα στην παράκτια αλιεία και στη μυδοκαλλιέργεια στον κόλπο. Επιπλέον, επειδή φαίνεται ότι έχει ήδη συμβάλει στην τροποποίηση της ποιοτικής και ποσοτικής σύνθεσης της μακροβενθικής πανίδας των περιοχών παρουσίας του, τίθεται πλέον καθολικά το ζήτημα αντιμετώπισης της αύξησης του πληθυσμού του.

Έτσι, με βάση τα προκαταρκτικά αποτελέσματα, η αντιμετώπιση της αύξησης της αφθονίας του είδους θα μπορούσε να εστιαστεί:

  1. Στην εύρεση του βάθους και των περιοχών αναπαραγωγής του είδους με σκοπό την αλίευση του αναπαραγωγικού αποθέματος, ενδεχομένως και με άλλα αλιευτικά εργαλεία.
  2. στην άρση της απαγόρευσης χρήσης του εργαλείου ‘νταούλια’ για τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο,  όπως προβλέπεται στο ΠΔ 68/2009 (‘Περί κανονισμού αλιείας στους κόλπους Θεσσαλονίκης και Θερμαϊκού’), περίοδο όπου φαίνεται να εκτείνεται η αναπαραγωγική δραστηριότητα του είδους.

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει πως ο εισβολέας Callinectes sapidus θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με μεθοδικότητα και ορθολογικά μέσα διαχείρισης. Για μια αποτελεσματική όμως διαχείριση προς όφελος όλων των κοινωνικών εταίρων η γνώση της δομής και λειτουργίας του πληθυσμού του κρίνεται ιδιαίτερα επιτακτική.

ΣΗΜ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος της προφορικής παρουσίας της εργασίας στο 10ο Συμπόσιο του ΕΛΚΕΘΕ.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ: Στη συν. Δρ. Χ. Αντωνιάδου για τις υποβρύχιες φωτογραφίες του καβουριού στον Όρμο Μεθώνης

μπλε καβούρι

ΕΙΚΟΝΑ 1. Το αλλόχθονο είδος Callinectes sapidus (μπλε καβούρι) στον όρμο Μεθώνης (νταούλι, 2-5-3m βάθος)

Θερμαϊκός Κόλπος

ΕΙΚΟΝΑ 2.  Όρμος Μεθώνης (ΒΑ), Θερμαϊκός Κόλπος

Αλιευμένα άτομα στον όρμο Μεθώνης

ΕΙΚΟΝΑ 3. Αλιευμένα άτομα στον όρμο Μεθώνης

θερμαϊκός κόλπος

ΕΙΚΟΝΑ 4. Όρμος Μεθώνης (Δορυφορική εικόνα), Θερμαϊκός Κόλπος και οι σταθμοί δειγματοληψίας

όρμος μεθώνης

ΕΙΚΟΝΑ 5. Τοποθέτηση νταουλιών στον όρμο Μεθώνης

μπλε καβούρι

ΕΙΚΟΝΑ  6. Αρσενικό άτομο Callinectes sapidus (νταούλι, 2-5-3m βάθος) στον όρμο Μεθώνης

όρμο Μεθώνης

ΕΙΚΟΝΑ  7. Θηλυκό και αρσενικό άτομο Callinectes sapidus (νταούλι, 2-5-3m βάθος) στον όρμο Μεθώνης

όρμο Μεθώνης

ΕΙΚΟΝΑ  8. Ωοφόρο Θηλυκό άτομο Callinectes sapidus (νταούλι, 2-5-3m βάθος) στον όρμο Μεθώνης

ΕΙΚΟΝΑ 9 Αλιευμένα άτομα Callinectes sapidus προς πώληση σε λαική αγορά της Θεσσαλονίκης

ΕΙΚΟΝΑ 9. Αλιευμένα άτομα Callinectes sapidus προς πώληση σε λαική αγορά της Θεσσαλονίκης

στον Όρμο Μεθώνης

ΣΧΗΜΑ 1. Κατανομή του μήκους κεφαλοθώρακα (ΜΚ) των θηλυκών και αρσενικών ατόμων του Callinectes sapidus που συλλέχθηκαν στον Όρμο Μεθώνης.

 στον Όρμο Μεθώνης

ΣΧΗΜΑ 2. Χρονική μεταβολή του αριθμού ατόμων του Callinectes sapidus που συλλέχθηκαν στους σταθμούς δειγματοληψίας στον Όρμο Μεθώνης.

13

ΣΧΗΜΑ 3. Χωρική μεταβολή του αριθμού των αρσενικών και θηλυκών ατόμων του Callinectes sapidus που συλλέχθηκαν στους σταθμούς δειγματοληψίας στον Όρμο Μεθώνης.

14

ΣΧΗΜΑ 4. Χρονική μεταβολή του ποσοστού ωοφόρων θηλυκών του  Callinectes sapidus κατά την περίοδο μελέτης στον Όρμο Μεθώνης.

Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.